Ülkemizde ve dünyanın birbirinden farklı noktasında kurulmuş, farklı temalara, kitlelere hitap eden bilim merkezlerini görmek mümkündür. Bilim merkezlerinin içlerinde bulunan sergilerin birleşimi ile bu alanlar bilim merkezleri haline getirmektedir.
‘Sergi’ dendiğinde aklınıza yalnızca duvarlardaki tablolar gelmesin elbette. Bilim merkezlerinde bulunan sergiler hedef kitlelerine teorikte öğrenilen bilimi pratik olarak anlatan, eğlenceli alanlardır. Ülkemizde de hedef kitlesi olan çocuklara ve gençlere bilimi sevdirmek ve eğlendirirken öğretmek amacı ile kurulmuş onlarca bilim merkezi sergisi bulunmaktadır. Örneğin bir sergide gezerken suyun kaldırma kuvvetini bu zamana kadar ders kitaplarında onlarca kez okumuş olan bir çocuk suyun kaldırma kuvvetini deneyimleyerek bizzat pratik olarak öğrenme fırsatına sahip olabilir.
Başka bir örnekte ise Konya Bilim Merkezi’nde bulunan ‘Bilimin Sultanları’ adındaki sergi gibi sergilerde bu zamana kadar adı çok duyulmamış bilim insanlarının isimlerini duyup icatları, buluşları ile tanışma imkanına sahip olabilirler. Bu tarz sergiler sayesinde hedef kitle yalnızca uzak diyarlardaki insanların değil bizzat dedelerinin, kendi insanlarının yapmış olduğu icatları öğrenerek bilim konusunda daha çok cesaretlenir ve teşvik edilir. Ülkemizde bu tarz çalışmaların artmasına çok fazla ihtiyacımız var. Bu sebeple daha fazla çalışmalı ve içimizde hep varlığını sürdüren; fakat gün yüzüne çıkmaya cesaret edemeyen inovatif yönün ortaya çıkmasını sağlamalıyız. Bunun için de elbette ilk olarak sergi tasarımları hakkında bilgi sahibi olunması gerekir.
Sergi tasarımı yaparken planlı ve programlı bir süreç takip edilirse son derece keyifli ve eğlenceli bir aşamadır; ancak iş yalnızca sergiyi tasarlamakla kalmıyor. Bu sergilerin tasarlanıp faaliyete geçebilmesi için birçok aşamadan da geçmesi gereklidir. Bu süreç boyunca sabırlı olmalı ve yeni fikirlere açık olmalısınız. Bilim merkezlerinin ayrılmaz bir parçası olan sergilerin tasarım aşaması sürecinde sizlere rehberlik edebilecek 10 adım hazırladık. İyi okumalar dileriz.
Proje Hedefini Belirleyin
Sergi tasarım aşamalarının belki de en zor ama en eğlenceli aşaması ilk aşaması olan proje hedefini belirleme aşamasıdır. Zor dememizin sebebi ise en ufak yazıya dahi başlangıçların zor olmasıdır. Başlamak için tüm hedeflerinizi, planlarını, hayallerinizi toplayarak ortaya ortak bir hedef çıkarmanız gerekmektedir. Bundan sonrası ise hedefleriniz üzerinde şekillenerek çorap söküğü gibi gelecektir.
Peki proje hedefi nasıl belirlenir? Bu sorunun cevabını arıyorsanız ilk olarak kendinize sorun ve daha sonrasında ise yaratıcı fikrilere sahip, inovatif düşünebilen bir çekirdek ekibi bir araya getirin. Nasıl bir sergi olmasını istiyorsunuz? Sade mi, etkileşimli mi, öğretici mi, eğlenceli mi? Bunları ilk olarak belirlemeniz gerekiyor. Bu hedefleri belirlerken sizlere yardımcı olması açısından çekirdek ekibinizle birlikte birkaç bilim merkezini ziyaret edip sergileri gezebilirsiniz. Daha sonrasında kendi hedeflerinizi belirlemeniz daha kolay olacaktır. Projenizin hedeflerini belirledikten sonra hazırsanız ikinci aşamaya geçebilirsiniz.
Hedef Kitlenizi Belirleyin
Proje hedefinizi belirlediniz, peki hedef kitlenizi belirlediniz mi? Tasarımı hakkında proje hedeflerinizi oluşturduğunuz serginizin daha sonrasında nasıl bir kitleye hitap edileceği bilinmesi gerekiyor. Hedef kitlenizi belirlemelisiniz ki kitlenize en uygun olan tasarımlara ve çalışmalara odaklanabilesiniz. Tek bir sergiyle toplumun her alanına, her kesimine ulaşabilmeniz pek mümkün değil hatta imkansızdır diyebiliriz. Kendinize ve ekibinize şu soruyu sormalısınız; ‘Biz bu sergiyle kimlere hitap edeceğiz?’ Bu sorunun cevabı sizin hedef kitleniz olacaktır. Örneğin 7-12 yaş arası bir kitleye hitap edecekseniz aynı zamanda bilimi fen ve biyoloji gibi derslerle okullarında yeni öğrenen bir kesime de hitap ediyorsunuz demektir. Henüz taze olan teorik öğrenilen bilginin pratiğe dökülmesi adına serginizde etkileşimli, duyusal hedefleri olan alanlar oluşturabilirsiniz. Onların seviyesine uygun olan çalışmalara yönelebilirsiniz. Hedef kitleniz biraz daha büyük bir yaş grubu olan 15-18 yaş grubu ise bilimsel anlamda biraz daha detaya ve farklı çalışmalara da yer verebilirsiniz. Onlara hitap edecek çalışmaları ortaya koyabilirsiniz. Kısacası 1. Örnekteki hedef kitle için tasarlayacağınız sergi 2. Örnekteki gruba hitap etmeyecektir veya tam tersi olarak bunu düşünebiliriz. Bu sebeple hedef kitlenizi belirlemeli ve kitleniz üzerinden çalışmalar, tasarımlar yapmalısınız.
Filtrelerden Yararlanın
Tasarım süreci içerisinde birbirinden güzel fikirler ortaya çıkmış olabilir. Bütün iyi fikirleri uygulamaya koymanız da pek mümkün olmayacaktır. Bu sebeple size ve kitlenize en iyi hitap eden fikirleri bulmak için filtrelerden yararlanmalısınız. Bunun için ilk olarak serginizin önceliklerini belirlemelisiniz. Örneğin, ‘Sergi keşfe dayalı ve didaktik sonuçları olacak.’ Gibi birkaç soru hazırlayın. Daha sonra iyi olarak gördüğünüz fikirlerin bu sorulardan geçip geçmediğine bakın. Sonuç olarak iyi fikirlerin içinden serginiz için en iyisi ile tanışmış olacaksınız.
Tasarım ve Araştırma
Konsept geliştirme, şematik tasarım, tasarım geliştirme ve final tasarımı gibi bölümler sergi tasarımının aşamalarıdır. Bu aşamalar süreç içerisinde çoğalabilecek ve onlarca kez revize gerektirebileceklerdir. Sergi tasarım aşaması yalnızca hayal edip çizimlere dökmekle olacak bir süreç değildir. Bu süreci gerçeğe dönüştürmek için titiz bir çalışma gereklidir. Bu sebeple yukarıda da belirttiğimiz gibi sabırlı olmanız ve ekip çalışması ile bu aşamaları yürütmeniz gerekmektedir. Ortaya koymuş olduğunuz sergi hiç yokken büyüyüp gelişerek ortaya çıkıyor. Sergiler alanında binlerce örnek önünüzde dahi olsa sizin yaptığınız serginin başka bir eşi olmayacaktır. Bu sebeple büyüyüp gelişim süreçlerinde belki birkaç adım geri gidip tekrardan başlayacaksınız. Sonucunda ise emeklerinizin karşılığı olan hayallerinizin gerçeğe dönüşmüş hali ile karşılaşacaksınız.
Mimari Süreç
Serginiz için bir alan belirleyin ve hayallerinizi bu aşamada aktarın. Çalışma sürecinize dahil olan her ekip üyesi gibi mimarların da sabırlı olması gereklidir. Bunun sebebi ise tasarım aşamalarının her an değişebilecek olmasıdır. Bu sebeple revizyonlara açık şekilde çalışmalısınız.
Mimarlar serginin yapılacağı alanı tasarlayan kişilerdir. Sergi içerisinde bulunacak olan faaliyetleri ise sergi tasarımcıları tasarlayacaktır. İşin ruhunu kaçırmamak için bu ayrımı unutmamanızı tavsiye ederiz. Mimari aşamada serginizin aydınlatma, elektrik, havalandırma, yükseltilerin planlarını oluşturun.
Serginize Bir Simge Belirleyin
Serginiz içerisinde birçok farklı alan oluşturacaksınızdır; ancak bunlardan biri olmalı ki insanları ciddi manada kendine çekmeli. İnsanlar serginizden bahsederken ‘içerisinde bu da var’ demeliler. Serginiz için heyecanlanmalılar. Bu duruma bir örnek vermemiz gerekirse, Exploratorium’daki Tactile Dome gösterilebilir. Türkçe karşılığı ‘Dokunsal Kubbe’ gibi bir isme çevrilmektedir. Sergi içerisinde yer alan bu ilginç ve insanları hayrete düşüren, heyecanlandıran tasarım için planetaryumdan yararlanılmıştır. Zifiri karanlıkta insanın dokunma duyusu ile içine girdiği tasarımda bambaşka bir serüven, masalsı bir diyar onları beklemektedir. Bu tarz bir çalışma sizlere fikir verebilir.
İmalat İçin Doğru Karar Verin
Serginiz içerisinde bulunacak tasarımlar için doğru imalatçılarla anlaşmanız son derece önemlidir. İmalatın kalitesi ve imalat sonrasında yaşanacak herhangi bir aksilik sonrasında muhatap bulabilme adına doğru karar vermelisiniz. Hangi imalatçıyla çalışabileceğiniz hakkında çok fazla bilgi sahibi değilseniz farklı bilim merkezlerinde bulunan sergilerin imalatçılarını öğrenip içlerinden tercih edebilirsiniz. Tercih aşamanızda da direkt olarak karar vermemenizi tavsiye ederiz. İlk olarak size uygun gelen 3 imalat firmasından tasarımlarınıza dair bir prototip isteyebilirsiniz. Bu prototipler üzerinden ise her anlamda size en uygun olanını tercih edebilirsiniz. Serginizin başarılı bir biçimde kitlelerle buluşabilmesi adına son derece önemli olan imalat aşamasında dikkatli olmanızı tavsiye ederiz.
Arşivlemeyi Unutmayın
Serginiz için üretilen tasarımların kurumları yapılırken büyük küçük değişiklik olması muhtemeldir. Bu tarz değişikliklerin, sergi parçalarındaki değişimler, sergi yerleşimindeki değişimler, aydınlatmadaki değişimler gibi durumların ‘inşa edilmiş çizimler’ olarak bakım kılavuzlarına kaydedilmesi ve ileri zamanlarda yapılacak bakım ve değişimler için arşivlenmesi son derece önemlidir. Bu sebeple büyük küçük demeden tüm değişimlerin kaydedilmiş ve arşivlenmiş olduğuna dikkat etmelisiniz.
Şeffaf Olun
Sergi tasarım aşamalarında mümkün olduğunca şeffaf olmaya özen göstermelisiniz. Çevrenizden ve özellikle hedef kitlenize yakın olan kişilerden geri bildirimler isteyin. Serginizin yapım aşamasında hedef kitlelere ulaşıp fikirlerini alabilmek açısından sosyal medya ağlarından yararlanabilirsiniz. Bu tarz bir çalışma serginizin daha bitmeden belirli bir kesimde heyecan uyandırmasına da sebep olacaktır.
Açılış Anına Kadar Revizelere Hazır Olun
Açılış yapacağınız anda dahi yeni bir revize ortaya çıkabilir. Revizelerin bir hata olmadığının bilincinde olmalısınız. Revizeler size en iyisini bulma yolunda kılavuzlardır. Bu sebeple her an yeni revizelere hazır olmak sizin hata yapacağınıza değil en iyisi için her daim çalışacağınızın göstergesidir.
Sergi tasarımı olarak adlandırdığımız bu aşamalarda da gördüğünüz gibi sergi tasarımı demek yalnızca kâğıda çizimler, planlar yapmak değil; aynı zamanda gerçeğe dökecek faaliyetleri de içerisinde barındıran bir süreç izlemektir. Teorik bilgilerin eğlenceli bir pratikle buluşup bilimi sevdiren bir aktiviteye dönüşmesini sağlayan sergilerin daha da artması ve herkes tarafından ulaşılabilir olması dileğiyle.